Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός, ο νέος δρόμος, ο μόνος δρόμος

Χρειάζεται επιτέλους ένα γερό πνευματικό ταρακούνημα έλεγε ο Κάρλο Ροσελίνι («Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός», 1930), που θα μας βγάλει από την ιδεολογική παθητικότητα, που θα μας κάνει να σκεφτούμε αυτόνομα και να κατακτήσουμε μέσω μιας σκληρής ατομικής προσπάθειας αναζήτησης, αμφιβολιών και συγκρούσεων, τις νέες αξίες που θα αντικαταστήσουν την τυφλή πίστη στις ‘’θαυματουργικές αρετές’’ συγκεκριμένων ευφυολογημάτων ιδεολογικού προσηλυτισμού». «Το αληθινό πρόβλημα για τους σοσιαλιστές δεν συνίσταται στο να απαρνηθούν τον Μαρξ, αλλά να χειραφετηθούν απ’ αυτόν»!

Κρίνεται πλέον αναγκαία η επιστροφή του σοσιαλισμού στις φιλελεύθερες ρίζες του, αναγνωρίζοντας τα επιτεύγματα της καπιταλιστικής οικονομίας και επιχειρώντας να φέρουμε τη συζήτηση στη σφαίρα της ελευθερίας του ατόμου, μιας πλήρους ελευθερίας που θα βοηθούσε τον άνθρωπο να γίνει υπεύθυνος πολίτης.
Η Γαλλίδα συγγραφέα Μονίκ Καντό-Σπερμπέρ, αναφερόμενη στη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία, επισημαίνει πως αυτή μόνον φιλελεύθερη μπορεί να είναι. Μία αριστερά που αδυνατεί να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει, εγκλωβισμένη σε παρελθόντα αναλυτικά σχήματα, σε δογματισμούς και παρωχημένες δοξασίες δεν μπορεί να αποτελέσει όχημα για το μέλλον.

Η μόνη ελπίδα επιβίωσης ενός αξιόπιστου κοινωνικού κινήματος για τον σημερινό κόσμο, είναι η ανάδειξη ενός «σοσιαλισμού των ελευθεριών», που τοποθετείται «ενάντια σε όλες τις μορφές του αυταρχισμού, του σχεδιοποιημένου και κρατικοποιημένου σοσιαλισμού». Πρόκειται για έναν σοσιαλισμό ο οποίος συνδέεται με τις φιλελεύθερες ιδέες του 18ου αιώνα, αυτές που τελικά οδήγησαν και στην Γαλλική Επανάσταση.

Η διαμόρφωση της νέας σοσιαλδημοκρατίας προϋποθέτει την ανακάλυψη εκ νέου, ή την επανασύνδεσή της, με βασικές αρχές της φιλελεύθερης σκέψης, όπως την αυτονομία του προσώπου και τον πλουραλισμό, την επιλογή και την ατομική υπευθυνότητα, την διανοητική μετριοπάθεια και τον αντι-ουτοπισμό, τον θεμελιώδη ρόλο των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, τις αγορές ως αποκεντρωμένες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.
Παράλληλα οφείλουμε να ανατρέξουμε σε μία μακρά παράδοση της σοσιαλιστικής σκέψης, γνήσια ατομοκεντρική και αντικρατικιστική. Μία παράδοση ριζοσπαστική και αντιγραφειοκρατική, που ελάχιστα κοινά έχει με τον συγκεντρωτισμό και τις διαχειριστικές και κολεκτιβιστικές λογικές της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας των δεκαετιών του ΄60 και του ΄70.

Πρόκειται για ένα ρεύμα που ιδεολογικά εκφράστηκε κυρίως με τον πρώιμο βρετανικό σοσιαλισμό, από τον Ρόμπερτ Όουεν, τον Κόουλι, τον Τόουνι και τον Κρόσλαντ – με καταβολές από τον ατομικιστικό αναρχισμό του Ουΐλιαμ Γκόντγουιν του Μπέρτραντ Ράσελ και του Λ. Χόμπχαουζ. Πρόκειται για μία παράδοση όχι απλώς μη μαρξιστική, αλλά συνειδητά αντι-μαρξιστική. Στην Γαλλία υπήρξαν αντίστοιχα σοσιαλιστικά ρεύματα, επηρεασμένα από την σκέψη του Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν, του «μασκαρεμένου φιλελεύθερου» για τους επικριτές του, του Σαρλ Ρενουβιέ, του Αλφρέ Φουιγιέ και του Λεόν Μπουρζουά. Ο Προυντόν μάλιστα κατηγορήθηκε από τους μαρξιστές για αναρχισμό (!), ακριβώς γιατί ήθελαν να συσκοτίσουν και να παραμορφώσουν τις πραγματικές πολιτικές του ιδέες. Στην πλούσια παράδοση του φιλελεύθερου σοσιαλισμού ή σοσιαλφιλελευθερισμού, πρέπει ακόμη να συμπεριλάβουμε τον σπουδαίο ρεβιζιονιστή Έντουαρντ Μπερνστάϊν, τον Φρίντριχ Αλμπερτ Λάνγκε, τον πολέμιο των μονοπωλίων Φραντζ Οπενχάϊμερ, τον Ανρί ντε Μαν, τον Αντρέ Φιλίπ και τον Φρήντριχ Νιούμαν. Τα κύρια ρεύματα της ατομικιστικής σκέψης αποδέχονται την «κοινωνική φύση του ατόμου» έλεγε ο Λουΐς Ντυμόν. Ενδεικτικά, μπορούμε επίσης να θυμηθούμε την «ακοινώνητη κοινωνικότητα» του Ιμάνουελ Καντ, την ηθική θεωρία του Άνταμ Σμιθ, τον ωφελιμισμό του Τζον Στιούαρτ Μιλ και την αυθόρμητη τάξη του Χάγιεκ.

Η αλληλεγγύη και η κοινωνική διάσταση της συνεργασίας, η βούληση για μεταρρύθμιση (βολονταρισμός) και η χειραφέτηση του ατόμου και της κοινωνίας (κοινωνία των πολιτών), είναι στοιχεία της σοσιαλιστικής σκέψης που αξίζει να διατηρηθούν και να συμβάλουν με την σειρά τους, στην ανανέωση του σύγχρονου φιλελευθερισμού. Η σύνθεση των δύο παραδόσεων, της φιλελεύθερης και της σοσιαλιστικής, ίσως να οδηγήσει σε αυτό που ο Γερμανός πολιτειολόγος Βίλχελμ Ρέπκε αποκαλεί «συνεννόηση σοσιαλιστών και φιλελεύθερων», μία συνεννόηση που στις μέρες μας φαντάζει, ολοένα και περισσότερο, μονόδρομος για την επιτυχή υπεράσπιση των ανοικτών κοινωνιών απέναντι στην μισαλλοδοξία, τον ανορθολογισμό και τον επιθετικό κοινοτισμό. Μία συνεννόηση που παίρνει ακόμη και την μορφή εκλογικής συμπόρευσης και κυβερνητικών συνεργασιών – κυρίως στα σκανδιναβικά και κεντροευρωπαϊκά κράτη. Μία συνεννόηση που σήμερα επιτρέπει στην Ευρώπη να πραγματοποιεί σημαντικά βήματα προς περισσότερη δημοκρατία, κάτι που δεν αρέσει καθόλου στους φαιοκόκκινους εχθρούς των ανοικτών κοινωνιών.

Η τελευταία οικονομική κρίση καθώς και τα τεράστια προβλήματα κοινωνικής συνοχής, αποδεικνύουν την εγγενή αστάθεια και τα αδιέξοδα του νεοφιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός απαιτεί το ελάχιστο κράτος και στηρίζεται στην δυνατότητα αυτορρύθμισης της αγοράς, σύστημα, που σύμφωνα με τις τελευταίες διεθνής οικονομικές εξελίξεις, προφανώς απέτυχε, αποδεικνύοντας ταυτόχρονα την αδυναμία του να διαχειριστεί την παγκοσμιοποίηση προς όφελος των ανθρώπων.

Αλλά και η κρατικά διευθυνόμενη οικονομία (κομμουνισμός ή σοσιαλισμός) είναι ένας τρόπος διαχείρισης που ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Οι απαιτούμενες κρατικές παρεμβάσεις που σήμερα απαιτήθηκαν στην προσπάθεια να βγει από το αδιέξοδο η καπιταλιστική κοινωνία (αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που ακολουθήθηκαν), σε καμιά περίπτωση δεν οδηγεί στην παλινόρθωση του κεϊνσιανισμού.
Η λύση βρίσκεται στην κοινωνική αναβάπτιση του φιλελευθερισμού, τον φιλελεύθερο σοσιαλισμό, το ρεύμα δηλαδή εκείνο που απορρίπτει τον κρατισμό, επιμένει στο αίτημα της ισότητας, ορίζοντας εκ΄νέου το αίτημα της ελευθερίας.

Όσοι πραγματικά όμως θα έπρεπε να συγκινούνται από την ανάπτυξη αυτού του θέματος, κλείνουν τα μάτια τους και ή παραβλέπουν το ζήτημα ή ανοίγουν μέτωπο κατά της μιας ή της άλλης πλευράς. Κανένα άλλο θέμα δεν αποκαλύπτει πιο καθαρά πόση πνευματική ρηχότητα και πολιτική σκοπιμότητα κρύβονται πίσω από τον ελληνικό δρόμο αντιμετώπισης ζητημάτων που έχουν συμβάλει στην οικοδόμηση του σύγχρονου ευρωπαϊκού τρόπου τού σκέπτεσαι και του πολιτεύεσαι.

του Daniel Innerarity(*)
(Μετάφραση: Left Liberal Synthesis)

Ο Σοσιαλισμός σήμερα είναι ακόμα μακρυά από το να έχει αναπτυχθεί και έχει μετατρέψει σε κοινωνικές πρωτοβουλίες ένα σχεδιασμό, πιο σύμφωνο με το προταγμα της εποχής μας , την ισότητα των ευκαιριών. Αν ο σοσιαλισμός θέλει να αναγνωριστεί ως μια δύναμη για την κοινωνική αλλαγή, πρέπει να επανακαθορίσουμε τα προτάγματα του, και να βρούμε την ανατρεπτική και απελευθερωτική του δυναμική. Και είναι αυτό ακριβώς που δεν κάνει όταν αναλάμβάνει πεισματικά την υπεράσπιση της θέσης για τον έλεγχο του κράτους στην οικονομία και στην κοινωνία. Μπορούμε να φανταστούμε μια ατομικιστική αντικρατιστική αριστερά η οποία δεν αναζητά να επιτύχει τη δικαιοσύνη κυρίως μέσω της αναδιανομής από το κράτος, αλλά δημιουργεί προϋποθέσεις για μεγαλύτερη ισότητα των ευκαιριών στην αγορά, δίνοντας έτσι ώθηση στην πρωτοβουλία και ευθύνη;


Κατά το δέκατο όγδοο αιώνα, η αριστερά δεν ήταν μόνο υπέρ της πολιτικής ελευθερίας, αλλά και υπερ της οικονομικής ελευθερίας. Εκείνοι που απαίτησαν ένα αυστηρό κρατικό έλεγχο επί της οικονομικής ζωής ήταν οι οπαδοί της παλινόρθωσης. Στο δέκατο ένατο αιώνα, αυτή η αντιστοιχία ανεστράφη. Η αριστερά έγινε κολλεκτιβιστική και ανέλαβε την υπεράσπιση του κρατικού σχεδιασμού. Αντίθετα, η δεξιά, κατ’αρχάς αντιφιλελεύθερη, μετατραπη σε ένα υποστηρικτή της ελεύθερης επιχείρησης. Η ιδέα του laissez-faire δεν ήταν ποτέ το μονοπώλιο του αστικού φιλελευθερισμού, αλλά υπήρξε ήδη στις φιλοδοξίες των εργατικών κινημάτων.
Αυτή η ιδέα δεν είναι να καταργήσει το κράτος αλλά αντίθετα να το εδραιώσει, να το καταστήσει πιο αποτελεσματικό, λιγότερο γραφειοκρατικό και περισσότερο διαφανές. Αυτό δεν θα συμβεί χωρίς την απόσυρσή του από πολλές κοινωνικές σφαίρες στις οποίες είναι παρόν σήμερα. Ένας φιλελεύθερος σοσιαλισμός συνεπάγεται ενός τύπου απορρύθμιση η οποία δεν έχει τίποτα να κάνει με το νεοφιλελευθερισμό ο οποίος υποστηρίζεται από μεγάλες οικονομικές ομάδες, των οποίων η δύναμη ενισχύεται με τη συνενοχή του κράτους, το οποίο προωθεί τα συμφέροντά τους. Ο Νεοφιλελευθερισμός είναι τελικά μια ιδεολογία αντιφιλελεύθερη ένα όραμα του κόσμου, που συνάδει με την μοιρολατρία και την υπακοή.

Η συνήθης κριτική του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος έχει ως στόχο την αγορά σαν να είναι μοναδική υπεύθυνη για τη δυστυχία του κόσμου. Όμως, το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει πραγματική οικονομία της αγοράς. Πολλές μεγάλες οικονομικές ομάδες δεν θα είχαν φθάσει στο επίπεδο που έχουν σήμερα, εάν δεν είχαν την προστασία του κράτους. Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να βοηθήσει να χάσουν τη δύναμή τους ισχυρές συγκεντρωτικές οικονομικές δυνάμεις μέσω των παγκόσμιων αγορών. Εάν αυτό δεν γίνεται, δεν οφείλεται στη σταθερή “λογική του κεφαλαίου», αλλά στον κρατικό παρεμβατισμό.

Εκείνοι που σκοπεύουν να κάνουν μια ιστορική σύνθεση των κοινωνικών και φιλελεύθερων ιδεών θα μπορούσαν να θέσουν ως στόχο την αντικατάσταση της ανακατανομής με μεγαλύτερη ισότητα ευκαιριών στην ελεύθερη αγορά. Αυτό θα αποτελέσει τη ριζική ανακαίνιση ενός σοσιαλισμού που δεν παραιτείται από εκείνο το οποίο μονοπωλούν οι συντηρητικοί, δηλαδή μια διάσταση της ελευθερίας που λειτουργεί χωρίς μέριμνα για την ισότητα, με την υπεροχή που τους δίνει η αποτυχία των αναδιανεμητικών κρατικών στρατηγικών.


(*) Ο Daniel Innerarity είναι Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα και Επισκέπτης Καθηγητής στο πανεπιστήμιο Paris I. Είναιo συγγραφέας του βιβλίου «Η Δημοκρατία χωρίς το Κράτος. Δοκίμιο για την διακυβέρνηση στις πολύπλοκες κοινωνίες». Εκδόσεις Climat 2006 Τον Οκτώβριο του 2008 αναμένεται το νέο βιβλίου «Το μέλλον και οι εχθροί του» από τις εκδόσεις Climat.


Δημοσιεύτηκε στην “L’ HUMANITE” στις 30 Ιουνίου 2008]

Αναδημοσίευση στο http://liberal-left.blogspot.com/

Αναδημοσίευση στο http://liberalsocialism.wordpress.com/

πολυ ενδιαφερον!
Το διαβασα και ειπα να γραφτω!

Ευχαριστω,
Β